Seitan Etymology: Nguồn gốc và lịch sử phát triển của thực phẩm thay thế thịt

Seitan, hay còn được gọi là "thịt lúa mì," là một loại thực phẩm giàu đạm được làm từ gluten của lúa mì. Mặc dù tên gọi "Seitan" có nguồn gốc từ Nhật Bản, nhưng quá trình sản xuất và tiêu thụ thực phẩm này đã xuất hiện từ rất lâu ở Trung Quốc, bắt đầu từ thế kỷ thứ 6. Ban đầu, Seitan được tạo ra bởi các nhà sư Phật giáo ở châu Á, đặc biệt là tại Trung Quốc và Nhật Bản, như một nguồn thay thế thịt trong chế độ ăn chay.

Quá trình tạo ra Seitan cổ điển bắt đầu bằng việc trộn bột mì với nước, sau đó nhồi thành khối bột và rửa dưới nước để tách tinh bột ra khỏi gluten. Gluten sau đó được nấu chín để tạo thành seitan. Ở Nhật Bản, từ “Seitan” xuất hiện vào thế kỷ 20 và được đặt tên bởi George Ohsawa, người sáng lập ra phong trào Macrobiotic.

Trong suốt hàng thế kỷ, Seitan đã trở thành một phần không thể thiếu trong các món ăn chay truyền thống, đặc biệt trong ẩm thực châu Á. Ngày nay, với tính chất dai, giống thịt, và khả năng hấp thụ hương vị tốt, Seitan đã trở thành một lựa chọn phổ biến trong chế độ ăn chay và thuần chay hiện đại ở nhiều nơi trên thế giới.

Seitan, một từ có nguồn gốc từ tiếng Nhật, thường được giải thích qua hai phần chính: "sei" (生) có nghĩa là "sống" hoặc "thô" và "tan" (蛋) từ "tanpaku" (蛋白) nghĩa là "protein". Được ghép lại, seitan có nghĩa là "protein thực vật thô". Thuật ngữ này được cho là xuất hiện vào thập niên 1960 do Georges Ohsawa, nhà sáng lập phong trào thực dưỡng tại Nhật Bản, người đã tìm cách phát triển và đặt tên cho loại thực phẩm này.

Các giả thuyết khác nhau về kanji có thể biểu thị seitan bao gồm "正蛋" (protein đúng) và "製蛋" (protein sản xuất), nhưng ý tưởng chung vẫn tập trung vào ý nghĩa của protein làm từ thực vật.

Quá trình chế biến seitan bao gồm nhiều bước từ việc chuẩn bị nguyên liệu cho đến nấu chín. Để làm seitan từ đầu, bước đầu tiên là chuẩn bị **gluten lúa mì**, thành phần chính tạo nên kết cấu dai và giàu protein của seitan. Bạn có thể mua sẵn gluten lúa mì hoặc làm tại nhà bằng cách nhào bột mì với nước, rồi rửa sạch tinh bột, để lại khối gluten nguyên chất.

• Bước 1: Trộn gluten lúa mì với các nguyên liệu khác như men dinh dưỡng, tỏi, gia vị và nước dùng. Sử dụng các loại nước dùng như nước rau củ, tương hoặc gia vị như nước tương, nấm để tăng cường hương vị.
• Bước 2: Nhào bột để tạo thành một khối bột dẻo, dai và có tính đàn hồi. Sau đó, định hình khối bột này thành những khối nhỏ hoặc hình dạng mong muốn.
• Bước 3: Nấu seitan bằng cách hấp hoặc luộc trong nước dùng có gia vị. Thời gian nấu kéo dài từ 60 đến 90 phút, tùy thuộc vào kích thước của khối bột. Trong quá trình này, seitan sẽ hấp thụ các hương vị từ nước dùng.
• Bước 4: Sau khi nấu chín, seitan có thể được làm nguội và sử dụng ngay hoặc tiếp tục chế biến theo nhiều cách khác như chiên, xào, nướng, hoặc thêm vào các món ăn khác.

Seitan có thể được chế biến theo nhiều phương pháp khác nhau tùy thuộc vào hương vị và kết cấu mong muốn, chẳng hạn như luộc để có kết cấu mềm, hoặc nướng để có lớp vỏ ngoài giòn dai.

Seitan là một nguồn protein thực vật giàu dinh dưỡng, với hàm lượng cao protein nhưng ít chất béo và carbs. Mỗi khẩu phần seitan thường cung cấp nhiều khoáng chất quan trọng như selen, sắt, phốt pho, canxi và đồng, giúp bổ sung khoáng chất cần thiết cho cơ thể. Seitan cũng là lựa chọn thay thế tuyệt vời cho người ăn chay hoặc người dị ứng với đậu nành, không giống như đậu phụ hay tempeh.

Một trong những lợi ích sức khỏe đáng chú ý của seitan là khả năng hỗ trợ quá trình xây dựng cơ bắp nhờ hàm lượng protein cao. Ngoài ra, seitan còn giúp duy trì cân nặng và hỗ trợ quá trình giảm cân do có lượng calo thấp nhưng giàu dinh dưỡng. Đặc biệt, những người theo chế độ ăn giàu protein sẽ tìm thấy seitan là một lựa chọn tuyệt vời để bổ sung dinh dưỡng hàng ngày.

Tuy nhiên, vì seitan làm từ gluten lúa mì nên những người mắc bệnh celiac hoặc nhạy cảm với gluten cần tránh sử dụng. Seitan cũng không cung cấp đủ các axit amin thiết yếu, vì vậy để hoàn thiện dinh dưỡng, bạn nên kết hợp seitan với các loại protein thực vật khác như hạt, đậu hoặc ngũ cốc.

Seitan không chỉ được yêu thích ở châu Á mà còn trở thành một nguyên liệu phổ biến trong ẩm thực toàn cầu. Tại Trung Quốc, từ thế kỷ thứ 6, seitan được các nhà sư Phật giáo sử dụng trong các bữa ăn chay và nhanh chóng trở thành một phần quan trọng trong ẩm thực của họ. Người Nhật Bản cũng đã tiếp nhận seitan và biến tấu thành các món ăn truyền thống như "fu" hoặc "koya tofu". Ở phương Tây, từ thập niên 1960, seitan được đưa vào thực đơn của các nhà hàng chay nhờ sự phát triển của ẩm thực thực dưỡng.

Ở các nước phương Tây, seitan được chế biến đa dạng như món giả thịt vịt (mock duck) trong ẩm thực Trung Quốc hay thay thế thịt trong món hầm Ireland (Guinness Stew) hoặc Seitan Bourguignon kiểu Pháp. Seitan đã trở thành nguyên liệu quan trọng trong các nhà hàng và cửa hàng thực phẩm sức khỏe, cung cấp một lựa chọn chay giàu protein, thay thế thịt trong nhiều món ăn từ Á đến Âu.

Trong thời hiện đại, Seitan đã trải qua một sự phát triển đáng kể về cả cách chế biến và ứng dụng trong ẩm thực. Ban đầu, Seitan được giới thiệu đến phương Tây vào thập kỷ 1960 và 1970 nhờ vào phong trào ăn chay và chế độ ăn thực dưỡng (macrobiotic), đặc biệt là từ ảnh hưởng của ẩm thực châu Á.

Ngày nay, seitan đã trở nên phổ biến không chỉ trong cộng đồng ăn chay mà còn với những người theo chế độ ăn thuần chay (vegan). Sản phẩm này thường được sản xuất công nghiệp dưới dạng sẵn có, chẳng hạn như gluten lúa mì tinh chế (Vital Wheat Gluten), giúp rút ngắn đáng kể quá trình chuẩn bị so với phương pháp truyền thống "rửa bột" (wash the flour). Với cách này, gluten đã được tách riêng và sấy khô, giúp người tiêu dùng dễ dàng sử dụng hơn để chế biến seitan tại nhà.

Trong công nghiệp thực phẩm, seitan được chế biến thành nhiều dạng khác nhau như xúc xích, thịt nguội chay, hoặc các miếng cắt giống thịt động vật, giúp đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng về thực phẩm thay thế thịt. Sản phẩm này hiện có mặt ở hầu hết các siêu thị và cửa hàng thực phẩm sức khỏe trên khắp thế giới, đặc biệt là tại các quốc gia phương Tây nơi mà chế độ ăn thuần chay và ăn chay phát triển mạnh.

Không chỉ về mặt công nghệ chế biến, hương vị của seitan cũng được cải tiến đáng kể nhờ vào sự kết hợp của nhiều loại gia vị và nguyên liệu khác nhau, giúp sản phẩm có thể mô phỏng đa dạng các loại thịt như gà, bò, heo. Các món ăn từ seitan ngày càng phong phú, từ các món hầm, chiên, nướng đến các món ăn truyền thống châu Á như súp miso hay lẩu shabu-shabu.

Với sự bùng nổ của chế độ ăn thuần chay và nhu cầu protein từ thực vật, seitan hiện nay được coi là một trong những nguồn thực phẩm thay thế thịt quan trọng. Sự tiện lợi trong quá trình chế biến cùng khả năng biến hóa trong các món ăn đã giúp seitan tiếp tục phát triển mạnh mẽ trong nền ẩm thực toàn cầu.

Seitan là một nguyên liệu đa năng có thể được chế biến theo nhiều cách khác nhau trong ẩm thực hiện đại, đặc biệt là cho những người theo chế độ ăn chay hoặc thuần chay. Với khả năng mô phỏng kết cấu của thịt, seitan dễ dàng thay thế trong nhiều món ăn từ Á đến Âu.

7.1 Các phương pháp chế biến cơ bản

Seitan có thể được chế biến thông qua các phương pháp đơn giản như:

• Chiên: Cắt seitan thành từng miếng nhỏ và chiên vàng với dầu ăn. Sau đó có thể kết hợp cùng sốt hoặc ăn kèm với rau củ.
• Nướng: Seitan cũng có thể nướng như thịt, với gia vị ướp như nước tương, tỏi và hạt tiêu. Quá trình nướng giúp seitan có kết cấu chắc chắn và mùi thơm hấp dẫn.
• Luộc: Phương pháp luộc giúp giữ được độ mềm của seitan, thích hợp khi nấu các món hầm hoặc súp.
• Hầm: Seitan có thể được nấu hầm lâu trong các món ăn giàu nước như cà ri hoặc súp, giúp nó thấm gia vị và có kết cấu mềm mại hơn.

7.2 Kết hợp gia vị và nguyên liệu khác

Seitan có khả năng hấp thụ gia vị rất tốt, do đó việc kết hợp với các loại gia vị phù hợp sẽ tạo ra những món ăn phong phú hương vị. Một số gợi ý kết hợp bao gồm:

• Sốt đậu nành và gừng: Tạo ra hương vị đậm đà, thích hợp cho các món ăn Nhật Bản như món seitan xào rau củ hoặc seitan trong món sushi chay.
• Ớt và chanh: Thích hợp cho các món ăn mang hương vị Nam Mỹ hoặc ẩm thực Mexico, seitan được xào với ớt chuông và dùng kèm nước chanh tươi.
• Cà ri và nghệ: Sử dụng trong các món cà ri Ấn Độ hoặc Đông Nam Á, seitan thấm gia vị mạnh mẽ của nghệ và cà ri tạo nên món ăn đậm đà và bổ dưỡng.
• Sốt BBQ: Phù hợp cho các món ăn kiểu Mỹ, seitan có thể nướng hoặc xào với sốt BBQ, kết hợp với bánh mì hoặc salad cho bữa ăn nhẹ.

Tóm lại, seitan có thể được sử dụng như một thành phần linh hoạt trong các món ăn hàng ngày, giúp bổ sung lượng protein cần thiết mà vẫn mang lại hương vị hấp dẫn và phong phú.